W dniu 18.08.2020 r. polska geofizyka poniosła wielką stratę: zmarł Prof. dr hab. Jerzy Jankowski, uczony rangi światowej, ekspert w dziedzinie geofizyki i geomagnetyzmu, jeden z twórców metody sondowań geomagnetycznych, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, członek zagraniczny Fińskiej Akademii Nauk i Literatury oraz Węgierskiej Akademii Nauk. Był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Naukowego i wielu innych polskich oraz zagranicznych towarzystw naukowych.
Przyczynił się do powstania Instytutu Geofizyki PAN i kilku nowoczesnych obserwatoriów geofizycznych w Polsce, na Spitsbergenie i Antarktydzie. Był autorem dziesiątków publikacji z dziedziny geomagnetyzmu o znaczeniu międzynarodowym, z których najbardziej znaczące dotyczą badań głębokich struktur geologicznych metodą geomagnetyczną i magnetotelluryczną oraz technik pomiaru i rejestracji pól geomagnetycznych. W trakcie swojej kariery naukowej uhonorowany wieloma nagrodami i odznaczeniami polskimi i zagranicznymi. Był człowiekiem ogromnej wiedzy i otwartego umysłu, mistrzem i wielkim autorytetem dla wielu z nas, a przy tym człowiekiem życzliwym i bezpretensjonalnym, przepełnionym troską o Rodzinę, bliskich i współpracowników.
Profesor Jerzy Jankowski urodził się 22.09.1933r. we Włocławku. W roku 1951 rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, początkowo na matematyce, a potem na geofizyce. Studia ukończył w roku 1955, a promotorem jego pracy magisterskiej z zakresu elektromagnetyzmu był dr Roman Teisseyre. Od roku 1956 pracował w Zakładzie Geofizyki PAN i jego pierwszym zadaniem było zorganizowania obserwatoriów magnetycznych. Dane rejestrowane w Obserwatorium w Świdrze koło Warszawy, założonym jeszcze przez prof. Kalinowskiego, były bardzo złej jakości ze względu na przeprowadzoną elektryfikację pobliskiej linii kolejowej. Drugie obserwatorium, na Helu, zostało całkowicie zniszczone podczas wojny. Uruchomienie obserwatoriów było wtedy sprawą najważniejszą, tym bardziej że lata 1957/58 ogłoszono Międzynarodowym Rokiem Geofizycznym, a Polska chciała wziąć w nim udział. Szczęśliwie, rząd przeznaczył znaczne fundusze, również w dewizach, co pozwoliło kupić bogate wyposażenie do obserwatoriów , a także trzy przenośne stacje firmy Askania.
Od tego czasu badania głębokich warstw Ziemi, poprzez wykorzystanie zjawiska indukcji, stało się głównym zainteresowaniem badawczym Profesora. Był on pionierem takich badań na świecie i przyczynił się do powstania nowej metody badawczej- sondowań geomagnetycznych. Już pierwsze zebrane przez niego dane z blisko dwudziestu stacji na terenie Polski, ujawniły istnienie dwóch anomalii, jednej leżącej w rejonie brzeżnym platformy wschodnioeuropejskiej w środkowej Polsce, a drugiej w rejonie Bieszczad. Później okazało się, że pierwsza z nich była przedłużeniem anomalii odkrytej w północnych Niemczech, druga fragmentem anomalii Karpackiej. Profesor Jankowski sformułował wtedy tezę, że źródłem tych anomalii są wielkie baseny sedymentacyjne o kilkunasto-kilometrowej miąższości. Było to bardzo nowatorskie stwierdzenie, gdyż w tym czasie wszyscy znani geofizycy twierdzili, że przyczyn anomalii indukcyjnej należy upatrywać w płaszczu, na głębokości rzędu 150 km. Przyszłość pokazała, że interpretacja Profesora była słuszna i uważał on zawsze, te rezultaty, za swoje największe osiągnięcie naukowe. Te ustalenia były głównymi tezami jego pracy doktorskiej obronionej w roku 1965. Prace te znalazły rezonans międzynarodowy i na zakończenie największego projektu tamtych lat „Upper Mantle Project” został on razem z prof. Schmuckerem współautorem referatu plenarnego podsumowującego badania indukcyjne.
W tym samym roku Profesor Jankowski został kierownikiem pracowni magnetycznej. W dalszym ciągu czynnie zajmował się obserwatoriami magnetycznymi. Dzięki niemu, obserwatoria w Belsku i na Helu od 1965 roku zaczęły regularnie publikować roczniki magnetyczne. Jednak jego główne zainteresowania naukowe to wykorzystanie metody sondowań geomagnetycznych i magnetotellurycznych do badania struktury Ziemi. Profesor rozpoczął wdrażanie takich badań w Polsce, nadzorując budowę aparatury i tworząc oryginalne algorytmy opracowania danych. Był inicjatorem i pomysłodawcą, a potem nadzorował budowę, coraz to nowszych typów magnetometrów. Skonstruowana pod jego nadzorem stacja magnetyczna była przez wiele lat najlepszym na świecie przyrządem do rejestracji zmian pola w obserwatoriach magnetycznych. Była ona podstawowym instrumentem w kilkunastu obserwatoriach w Europie.
W 1969 roku Profesor wyjechał na stypendium do Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkley, gdzie w trakcie blisko rocznego pobytu rozpoczął pisanie monografii poświęconej nowym metodom i technikom sondowań geomagnetycznych i magnetotellurycznych. Po powrocie do Polski ukończył tę pracę i obronił ją jako rozprawę habilitacyjną w roku 1972. Głównym jej przesłaniem było wykazanie jak niebezpieczne są uproszczenia przyjmowane przy interpretacji sondowań, które mogą prowadzić do błędnych wniosków poznawczych.
W roku 1971, po powrocie ze Stanów Zjednoczonych, Profesor Jankowski został zastępcą dyrektora do spraw naukowych, a następnie dyrektorem Zakładu Geofizyki, który wkrótce został przekształcony w Instytut. Przez cały ten czas był również kierownikiem Zakładu Magnetyzmu. Od tej pory musiał godzić coraz to większe obowiązki organizacyjne z pracą badawczą. Dekada końca lat siedemdziesiątych to głównie prace metodą sondowań geomagnetycznych i magnetotellurycznych w Karpatach. Prace te prowadził kierowany przeze Profesora zespół wspólnie z geofizykami z Pragi. Jednocześnie zespół kierowany przez Profesora rozwijał nowoczesne techniki numeryczne opracowania danych i modelowania. W rezultacie tych prac Karpacka anomalia przewodnictwa elektrycznego była w tym czasie najlepiej rozpoznaną anomalią indukcyjną na świecie. Wykazano, że powodowana jest ona indukcją w skałach osadowych, sięgających kilkunastu kilometrów, a wysokie przewodnictwo jest efektem obecności skał porowatych nasyconych zmineralizowaną wodą.
Wyrazem uznania dla wysokiej jakości badań prowadzonych przez Profesora Jankowskiego był tytuł profesora nadzwyczajnego, który otrzymał w roku 1977. Profesorem zwyczajnym został w roku 1988. W roku 1986 został członkiem korespondencyjnym PAN, a członkiem rzeczywistym PAN w roku 1994.
W następnych kilku latach Profesor i jego zespół współpracował z partnerami z kilku krajów europejskich, głownie z Finami, nad ulepszeniem metodyki pomiarów i nowymi przyrządami do obserwatoriów. Rozpoczęto również prace nad stworzeniem algorytmu do automatycznego obliczania wskaźników aktywności magnetycznej K. Opracowany z jego udziałem program, po wielu testach uznany został za jeden z najlepszych i stosowany jest do dzisiaj powszechnie w obserwatoriach magnetycznych na świecie. Profesor Jankowski postanowił wtedy razem z prof. Suckdorffem z Finlandii, że wykorzystując wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu obserwatoriów magnetycznych oraz wyniki wspólnych prac nad poprawieniem ich dokładności, napiszą wspólnie podręcznik dla obserwatoriów magnetycznych. IAGA poparła ten projekt i po paru latach ukazała się ta monografia jako oficjalne wydawnictwo IAGA. Została ona rozesłana do wszystkich obserwatoriów magnetycznych, gdzie jest w dalszym ciągu obowiązującym podręcznikiem.
W końcu dekady lat dziewięćdziesiątych Profesor nadzorował współpracę z Włochami, a później z Grekami, której celem było znalezienie elektromagnetycznych prekursorów trzęsień Ziemi. Jednak rezultaty prac terenowych nie przekonały Profesora i pozostał on sceptyczny co do możliwości zastosowania metod elektromagnetycznych do wykrywania takich prekursorów.
Ostatnie pięć lat jego aktywnej działalności naukowej to głównie badania struktury litosfery przy wykorzystaniu metod indukcyjnych w różnych rejonach kraju: w Tatrach, Górach Świętokrzyskich, na obszarze basenu permskiego, na platformie Wschodnioeuropejskiej. Dodatkowo był współautorem prac dotyczących zmian wiekowych i metod prezentacji wektorów indukcji magnetycznej w Europie.
Omawiając dokonania Profesora Jankowskiego nie można pominąć jego działalności organizacyjnej. Był Dyrektorem (1974-2004), a następnie przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Geofizyki PAN (2006-2010), Członkiem Prezydium PAN (1989-2002, 2007-2010), Sekretarzem i Przewodniczącym Wydziału VII Nauk o Ziemi i Nauk Górniczych PAN (1989-98), Członkiem Komitetu Geofizyki PAN (od 1968) i Komitetu Badań Polarnych przy Prezydium PAN (1980-2007). Był również członkiem 9 rad naukowych, 3 komitetów oraz wielu innych komisji i zespołów. Jak sam mówił, zdarzało się, że był jednocześnie członkiem ok. trzydziestu ciał kolegialnych. Taki nadmiar obowiązków nie sprzyjał koncentrowaniu się na pracy naukowej. Z drugiej jednak strony dobre efekty pracy organizacyjnej były dla Profesora źródłem wielkiej satysfakcji. Podczas jego dyrektorowania Instytut przeszedł olbrzymie zmiany: dorobił się nowego, dużego budynku, odbudowano stałą stację polarną w Horsundzie, powstały nowe obserwatoria i unowocześniono te istniejące. Rozwinęła się nowa tematyka badawcza a z Instytutu Geofizyki wyodrębniły się dwa nowe: Instytut Oceanologii i Centrum Badań Kosmicznych PAN. Instytut Geofizyki uzyskał prawo nadawania stopni doktorskich i habilitacyjnych. Jednak dla Profesora Jankowskiego najważniejszym osiągnięciem było to, że udało się utrzymać w Instytucie poprawne stosunki międzyludzkie.
Utraciliśmy wybitnego Uczonego, który wytyczał nowe kierunki badawcze oraz inspirował innych. To dla nas, geofizyków i geologów, ogromna, nieodżałowana strata. W naszej pamięci pozostanie jako Człowiek wielkiego serca i umysłu, mądry i szlachetny, lojalny i uczciwy wobec innych, znakomity organizator, wspaniały Przyjaciel. Będzie nam Go wszystkim brakowało (prof. W. Jóźwiak)
Łączymy się w bólu z Bliskimi Profesora.
Cześć Jego Pamięci.
