Powstanie ACTRIS ERIC urzeczywistnia długofalowe wysiłki kilkunastu krajów europejskich na rzecz stworzenia zrównoważonej infrastruktury wspierającej badania nad atmosferą i klimatem. Dzięki ARCTIS otwierają się drzwi dla naukowców, przemysłu i krajów, pozwalając uzyskać dostęp do kluczowych informacji na temat stanu atmosfery, dzielić się najlepszymi platformami badawczymi w Europie i wspierać kształtowanie polityki za pomocą niezbędnej wiedzy naukowej.

Komisja Europejska podjęła długo oczekiwaną decyzję o ustanowieniu infrastruktury badawczej aerozoli, chmur i gazów śladowych (ACTRIS – The Aerosol, Clouds and Trace Gases Research Infrastructure) jako konsorcjum europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC – European Research Infrastructure Consortium). Siedemnaście krajów założycielskich łączy siły, aby otworzyć dostęp do szerokiej gamy technologii, usług i zasobów w dziedzinie nauk o atmosferze. Decyzja i statut ERIC zostały już opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Decyzja znajduje się TUTAJ. 

ACTRIS rozpoczął swoją podróż w kierunku ACTRIS-ERIC już w 2011 r., osiągając ważne naukowe i techniczne kamienie milowe, które doprowadziły do ​​głębszego zrozumienia sił napędowych zmiany klimatu i zanieczyszczenia powietrza. Monitorowanie przestrzennej i czasowej zmienności krótkotrwałych składników atmosfery (aerozoli, chmur i gazów śladowych) za pomocą 80 platform obserwacyjnych w Europie i poza nią przez ponad dekadę dostarczyło bezprecedensowych informacji na temat skuteczności polityki redukcji emisji w Europie, ale także uwydatniło złożoność mechanizmów sprzężenia zwrotnego działających na system klimatyczny. Setki naukowców z całego świata oraz użytkowników z sektora prywatnego korzystało z platform ACTRIS (stacje obserwacyjne, komory do symulacji atmosferycznych), aby przeprowadzać nowatorskie eksperymenty poszerzające wiedzę naukową, opracowywać nowe instrumenty lub szkolić się w zakresie nowych technologii. Każdego roku ponad 5000 użytkowników z 50 krajów świata wykorzystuje dane ACTRIS do swoich badań, zwiększając wiarygodność prognoz atmosferycznych, w tym krótkoterminowych ostrzeżeń o zagrożeniach pogodowych i zdrowotnych, a także umożliwiając długoterminową ocenę zmian klimatu.

Zaplecze ACTRIS tworzy największą, wielostanowiskową infrastrukturę badań atmosferycznych na świecie. ACTRIS oferuje swoim użytkownikom otwarty dostęp do instrumentów, wiedzy specjalistycznej, możliwości szkolenia oraz do usług zarządzania danymi zgodnie z zasadami FAIR. Wszyscy użytkownicy, niezależnie od ich przynależności, specjalizacji czy dziedziny działalności, mogą korzystać z ogólnoeuropejskich usług otwartego dostępu ACTRIS. ACTRIS dąży do doskonałości w obserwacji i badaniach systemów Ziemi poprzez dostarczanie informacji i wiedzy w celu opracowania zrównoważonych rozwiązań dla potrzeb społecznych. Wszystkie usługi ACTRIS są dostępne na stronie http://www.actris.eu.

Dzięki statutowi ERIC, obecnie ACTRIS jest prawnie uznawany za Europejską Infrastrukturę Badawczą, co zapewnia ACTRIS stabilną strukturę prawną.

Utworzenie ACTRIS ERIC jest wyrazem szybkiego postępu od pomiarów w ramach sieci naukowej opartej na projektach do dojrzałej i zrównoważonej infrastruktury badawczej. Finlandia będzie gościć siedzibę statutową i zarządzać ogólną koordynacją ACTRIS, a Włochy będą zarządzać dostępem do usług ACTRIS.

 „Ta decyzja oznacza, że ​​obiekty ACTRIS mogą teraz oficjalnie działać razem, jako jedna organizacja” — mówi Eija Juurola, tymczasowy lider ACTRIS. „Decyzja zapada w ważnym momencie, ponieważ przejście do działania operacyjnego już się odbywa, a synergie z naukowcami i przemysłem stale się rozwijają”.

 „Warto podkreślić, że Infrastruktura Badawcza ACTRIS, jako jeden skonsolidowany instrument, wpisuje się w szerszy krajobraz badań atmosfery i badań środowiskowych. Jest doskonałym dopełnieniem innych infrastruktur, sieci naukowych jak np. Poland AOD i Państwowego monitoringu Środowiska.” – mówi dr hab. Aleksander Pietruczuk, National Contact Person i przedstawiciel Instytutu Geofizyki PAN, lidera konsorcjum ACTRIS Poland.

 „Dzięki ustanowieniu ACTRIS-ERIC, Polska jest członkiem-założycielem tej ogromnej infrastruktury, która stawia sobie za cel rozwój badań i technologii na skalę do tej pory niewyobrażalną z użyciem dostępu do danych, przyrządów oraz wiedzy przez dowolnego naukowca, przedsiębiorcę, czy urzędnika organów samorządowych i państwowych oraz organizacji pozarządowych i międzynarodowych” mówi dr. hab. Iwona Stachlewska, Przewodnicząca Forum Naukowo-Technicznego ACTRIS.

ACTRIS ERIC zapewnia dostęp do całej gamy wysokiej jakości usług dla szerokiego grona użytkowników i potrzeb, jest otwarty do użytku naukowego, technologicznego i zorientowanego na innowacje za pośrednictwem uznanych na całym świecie obiektów krajowych. Placówki krajowe ACTRIS są zlokalizowane w 17 krajach ACTRIS ERIC: Austrii, Belgii, Bułgarii, Cyprze, Czechach, Danii, Finlandii, Francji, Niemczech, Włoszech, Holandii, Norwegii, Polsce, Rumunii, Hiszpanii, Szwecji i Szwajcarii. Grecja i Wielka Brytania wyraziły zainteresowanie przystąpieniem na późniejszym etapie. Dzięki swojemu zaangażowaniu, członkowie ACTRIS uznają badania atmosfery i jakości powietrza za priorytet narodowy na co najmniej następne pięć lat, wspierając w ten sposób doskonałość naukową w całej Europie. Bycie członkiem ACTRIS ERIC oznacza, że ​​przedstawiciel danego kraju może pomóc w kształtowaniu strategii, uczestniczyć w misjach badawczych i dołączyć do jednolitego głosu ACTRIS w czołówce europejskiego krajobrazu naukowo-edukacyjnego w zakresie badań atmosfery skupionych na aerozolach, chmurach i gazach śladowych.

Podstawowymi komponentami ACTRIS są obiekty krajowe (tzw. National Facilities), stanowiące platformy obserwacyjne i eksploracyjne, oraz obiekty centralne (tzw. Central Facilities), fundamentalne dla dostarczania zharmonizowanych danych wysokiej jakości, zarówno w Europie, jak i w wybranych lokalizacjach globalnych, zapewniając użytkownikom dostęp do najnowocześniejszych, dobrze ustrukturyzowanych i uniwersalnych obiektów.

Naukowcy dołączający do ACTRIS będą mogli prowadzić multidyscyplinarne badania istotne zarówno dla badań podstawowych, jak i stosowanych. Zapewni to duże korzyści społeczeństwu, poprzez budowanie skutecznych polityk i strategii środowiskowych w celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń, które złagodzą zmiany klimatu i poprawią jakość powietrza, pomagając osiągnąć cele Europejskiego Zielonego Ładu (European Green Deal).

Polskie konsorcjum ACTRIS Poland, którego liderem jest IGF PAN, skupia się na budowie doskonałych stacji pomiarowych, zarówno takich o stałej lokalizacji jak i platform mobilnych. „Chcielibyśmy, aby dziedzictwo wielu projektów ACTRIS było wykorzystane w Polsce przez środowisko naukowe oraz organy państwa odpowiedzialne za ochronę środowiska i klimatu” mówi dr hab. Aleksander Pietruczuk. „ACTRIS w Polsce jest nieodłącznie powiązany z sukcesem konsolidacji środowiska naukowego związanego z badaniami atmosferycznymi w kraju, nad którym pracowaliśmy od ponad dekady. Teraz należy się skupić na umacnianiu polskiego statusu poprzez działania w skoordynowanym, międzynarodowym zakresie” dodaje dr hab. Iwona Stachlewska.

„Warto podkreślić, że rozwój ACTRIS w Polsce nie byłby możliwy bez uzyskania dofinansowania w  ramach programu POIR 4.2.” – mówi dr. Anetta Drzeniecka-Osiadacz, przedstawicielka Uniwersytetu Wrocławskiego, lidera projektu „ACTRIS – Infrastruktura do badania aerozoli, chmur oraz gazów śladowych”. Środki, które pozyskało konsorcjum składające się z 7 jednostek naukowych (Uniwersytet Wrocławski – lider projektu, Uniwersytet Warszawski, Instytut Geofizyki PAN, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, IMGW PIB), pozwoliły na doposażenie stacji w obszarach słabiej rozwiniętych, głównie w południowej i południowo-zachodniej części Polski. Realizacja programu POIR zwiększyła w Polsce dostęp do infrastruktury badawczej na najwyższym światowym poziomie, nie tylko stwarzając możliwości przystąpienia większej liczby stacji do programu ACTRIS jako National Facilities, ale także umacniając współpracę naukową na gruncie krajowym.

 „Nie do przecenia jest także możliwość wspierania karier młodych naukowców przez udział w szkoleniach i wymianie między wiodącymi ośrodkami naukowymi” dodaje dr Artur Szkop, przedstawiciel młodego pokolenia w ACTRIS Polska, odpowiedzialny w IGF PAN za rozwój pomiarów aerozoli in-situ.

ACTRIS to duża infrastruktura badawcza o znacznych nakładach finansowych, a jej działania są finansowane przez kraje członkowskie. Łączna wartość inwestycji krajów uczestniczących w fazie projektowania, przygotowań i wdrażania wynosi około 700 mln EUR, z czego duża część to inwestycje w modernizację istniejących obiektów krajowych lub budowę nowych. Szacowane całkowite koszty wdrożenia ośmiu obiektów centralnych w ciągu 5 lat wynoszą około 100 mln EUR, a od 2025 r. szacunkowe roczne koszty eksploatacji obiektów centralnych wyniosą około 16 mln EUR.

 „Dzięki zorganizowanej współpracy międzynarodowej w ciągu zaledwie dziesięciu lat byliśmy w stanie zbudować i uruchomić najnowocześniejsze instrumenty naukowe, które otwierają bezprecedensowe możliwości dla przełomowych odkryć” – mówi Paolo Laj, tymczasowy przewodniczący naukowy ACTRIS. „ACTRIS umacnia swoją pozycję w krajobrazie krajowym, europejskim i międzynarodowym, rozszerzając swoją rolę jako kluczowego gracza wspierającego badania środowiskowe. Jakość usług, otwarta kultura innowacji, zdolność reagowania na zapotrzebowanie ze strony społeczności użytkowników zwiększą poziom integralności i zaufania między ACTRIS, a jego partnerami”.

ACTRIS, wraz z innymi europejskimi infrastrukturami badań środowiskowych, przyczynia się do realizacji nowych celów Europejskiej Przestrzeni Badawczej (EPB) dzięki większym inwestycjom w badania i rozwój, bardziej równomiernie rozłożonemu dostępowi do doskonałych badań i innowacji w zakresie badań atmosfery w całej Europie, lepszemu obiegowi wiedzy i technologii oraz finalnie do zwiększenia konkurencyjności UE.

Kontakty:

National Contact Persons: Aleksander Pietruczuk, alek@igf.edu.pl, Iwona Stachlewska iwona.stachlewska@fuw.edu.pl

ACTRIS Head Office: Eija Juurola, Interim ACTRIS Leader eija.juurola@fmi.fi